Co powinieneś wiedzieć o świadczeniach po okresie zatrudnienia?

 Zwróć uwagę na programy określonych składek i określonych świadczeń.

Programy określonych składek

Są to programy świadczeń, na mocy których dana jednostka gospodarcza wpłaca do odrębnego podmiotu (funduszu) składki w ustalonej wysokości. Jeżeli fundusz taki nie będzie miał wystarczających aktywów do wypłacenia świadczeń w przyszłości, jednostka ta nie ma obowiązku dopłaty dodatkowych składek. Jednostka jest zobowiązana do wpłat do danego funduszu określonych w umowie składek i nie ponosi zobowiązań za ewentualne straty z tytułu ich inwestycji. Zobowiązanie jednostki ogranicza się jedynie do ustalonej kwoty składek odprowadzonych do funduszu.

Kwota świadczeń na rzecz pracownika zależy w tym przypadku od wartości odprowadzanych składek oraz zwrotu z tytułu ich inwestowania w fundusz. Im wyższe są składki oraz im wyższy jest zwrot z ich zainwestowania, tym świadczenia będą wyższe. Ryzyko aktuarialne i inwestycyjne (świadczenia niższe od przewidywanych, utrata części aktywów) obciąża w tym przypadku wyłącznie pracownika.

Programy określonych składek z punktu widzenia rachunkowości nie są zbyt skomplikowane z uwagi na brak konieczności uwzględnienia założeń aktuarialnych oraz zysków i strat aktuarialnych. Nie stosuje się tutaj również zasad dyskonta. Składkę płatną do programu określonych składek dana jednostka ujmuje w księgach rachunkowych jako:

1. zobowiązanie (rozliczenie międzyokresowe kosztów) po pomniejszeniu o składki już zapłacone,
2. koszty, z wyjątkiem takich sytuacji, gdy wymagane jest aktywowanie tego typu kosztów.

Jeżeli zapłacone składki przekraczają kwotę składek płatnych w danym okresie, to wtedy zapłaconą nadwyżkę wykazuje się jako składnik aktywów. Z kolei jeżeli pracownicy wykonali daną pracę, która uprawnia ich do określonych składek, a składki takie są należne po upływie terminu 12 miesięcy, ujmuje się je w wartości zdyskontowanej według stopy wyszczególnionej w § 78 MSR 19, tj. odpowiadającej występującym na dzień bilansowy stopom zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw.

Programy określonych świadczeń

Są to programy świadczeń po okresie zatrudnienia inne niż programy określonych składek. Jest to więc definicja wyłączająca. Innymi słowy, w przypadku programu określonych świadczeń obowiązkiem danej jednostki jest wypłata ustalonych świadczeń na rzecz aktualnie zatrudnionych i byłych pracowników. W tym przypadku zatem ryzyko aktuarialne oraz ryzyko inwestycyjne jest ponoszone przez daną jednostkę gospodarczą i pokrywa ona ewentualny wzrost kosztów przyszłych świadczeń.

Programy określonych świadczeń w odróżnieniu od programów określonych składek są już dużo bardziej skomplikowane pod względem rachunkowości. Jest to wywołane faktem występowania założeń aktuarialnych w ustalaniu zobowiązań i kosztów oraz zysków lub strat aktuarialnych. Ponadto są one dyskontowane, ponieważ ich wypłata może nastąpić wiele lat po wykonaniu przez pracowników związanej z nimi pracy.

Dla każdego istotnego programu określonych świadczeń jednostka powinna wykonać odrębnie następujące czynności:

1. zastosować w celu oszacowania wysokości zobowiązania i kosztu z tytułu świadczeń technik aktuarialnych z uwzględnieniem zmiennych demograficznych (rotacja pracowników, umieralność) i finansowych (przyszły wzrost wynagrodzeń, koszty leczenia),
2. zdyskontować przyszłe świadczenia w celu ustalenia ich wartości bieżącej,
3. ustalić wartość godziwą aktywów programu,
4. ustalić kwotę zysków i strat aktuarialnych,
5. ustalić koszty przyszłego zatrudnienia po wprowadzeniu zmian do programu,
6. ustalić ostateczny zysk lub stratę po rozliczeniu programu lub jego ograniczeniu.

Kwotę z tytułu określonych świadczeń wykazuje się w księgach rachunkowych po stronie zobowiązań jako kwotę netto wyliczoną w następujący sposób:

Wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń na dzień bilansowy

(+/-)

Zyski/straty aktuarialne

(-)

pełna wysokość dotychczas nieujętego kosztu przyszłego zatrudnienia

(-)

wartość godziwa aktywów programu, z których zobowiązania mają być bezpośrednio regulowane

Wartość bieżącą z tytułu określonych świadczeń określa się za pomocą tzw. metody prognozowanych uprawnień jednostkowych lub, innymi słowy, świadczeń narosłych w stosunku do stażu pracy (MSR 19.64). Na jej podstawie każdy przepracowany okres (np. rok) powoduje powstanie dodatkowej jednostki uprawnienia do świadczeń. Każda taka jednostka uprawnienia do świadczeń jest wyliczana oddzielnie, a następnie wchodzi w skład zobowiązania z tytułu świadczeń. Wszelkie tego typu przyszłe zobowiązania podlegają również dyskontowaniu, czyli ujmuje się w bilansie ich wartość bieżącą. Dyskontowaniu podlegają również zobowiązania płatne w okresie krótszym niż rok (MSR 19.66).

Warto również zasygnalizować, że przy programach określonych świadczeń należy brać również pod uwagę założenia aktuarialne, które zgodnie z MSR 19.72 powinny być bezstronne i wzajemnie dopasowane. Do założeń aktuarialnych MSR 19 zalicza:

• Założenia demograficzne dotyczące przyszłych cech charakteryzujących aktualnie zatrudnionych i byłych pracowników uprawnionych do świadczeń, do których zalicza się m.in: umieralność zarówno w trakcie zatrudnienia, jak i po jego upływie, wskaźniki rotacji pracowników, niezdolności do pracy i wcześniejszego przechodzenia na emeryturę.
• Założenia finansowe, obejmujące takie kwestie, jak: stopę dyskontową, poziomy przyszłego wynagrodzenia i przyszłych świadczeń, przyszłe koszty leczenia czy przewidywaną stopę zwrotu z aktywów programu.

Założenia aktuarialne są wzajemnie dopasowane, jeśli odzwierciedlają relacje ekonomiczne pomiędzy takimi czynnikami, jak inflacja, stopy wzrostu wynagrodzeń, zwrot z aktywów programu czy stopy dyskontowe. Ponadto założenia finansowe opierają się na określonych na dzień bilansowy rynkowych oczekiwaniach odnoszących się do okresu, w których przewidywana jest realizacja zobowiązań. Stopa dyskontowa może zostać ustalona w wartości nominalnej, a jeżeli jest to uzasadnione, wtedy w wartości realnej (np. w warunkach hiperinflacji). Stopę dyskontową ustala się na podstawie występujących na dzień bilansowy stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw lub obligacji skarbowych, gdy brak jest rynku na obligacje przedsiębiorstw.